Kalendarium życia Stanisława Wyspiańskiego, lata 1895-1897

1895

Od 9 maja do początku grudnia Wyspiański na zamówienie architekta Władysława Ekielskiego i gwardiana konwentu o. Samuela Rajssa wykonywał polichromie ścian prezbiterium i transeptu w kościele Franciszkanów w Krakowie.

1 lipca z powodu przebudowy domu przy ul. Zacisze 2, Stankiewiczowie zmienili mieszkanie, przeprowadzając się do 4-pokojowego lokalu na parterze kamienicy przy ul. Kolejowej 1. W czasie przeprowadzki wuj Stankiewicz przeziębił się i zmarł 5 sierpnia.

1 października Wyspiański przeprowadził się z ciotką na ul. Poselską 8, tam też zamieszkał jej nieżonaty brat Kazimierz Rogowski, który jeden z pokoi odstąpił artyście na pracownię: „[…] dawny pałac Husarzewskich, własność p. Stefanii z Grabowskich Estreicher-Rozbierskiej, graniczył jedną swą stroną z budynkami magistratu, z drugiej zaś przylegał do ogrodów franciszkańskich. […] Ładny to był pokój ta jego pracownia. Duży, prawie kwadratowy, bo 5½ m szeroki, a 6 m długi, frontowy, o dwu oknach. Jasny, słoneczny, zwrócony ku południowi, tak jak i sąsiadujący z nim duży salon ciotki. I tu i tam poeta przesiadywał. I tu i tam malował” (M. Waśkowska-Kreinerowa, Stanisław Wyspiański w swoim mieszkaniu przy ulicy Poselskiej w Krakowie, w: W oczach współczesnych, 1971, t. I, s. 67–68).

Od listopada 1895 do lutego 1896 na zamówienie architekta Zygmunta Hendla Wyspiański zajmował się rekonstrukcją średniowiecznych witraży w kościele Dominikanów w Krakowie, które ucierpiały w wielkim pożarze miasta w 1850. Koncepcja odtwarzania okien na podstawie zachowanych fragmentów była zgodna z ideą konserwacji promowaną przez dawnego mistrza Wyspiańskiego, Jana Matejkę. Polegała na zachowaniu oryginalnych partii substancji zabytkowej i uzupełnieniu brakujących fragmentów szkłami z epoki. Wyspiański wykonał 19 akwarelowych projektów rekonstrukcji kwater witrażowych w skali 1:1.

W grudniu pisał do Maszkowskiego, parafrazując fragment wiersza Kazimierza Przerwy-Tetmajera: „[…] powinienem się jakoś leczyć we Włoszech, a nie mam czasu i prawdopodobnie będę musiał umierać wcześniej, niżby można przy pewnej pielęgnacji
– a więc choć nasze życie | nic nie warte | eviva l’arte (Listy do Maszkowskiego, 1997, t. III, s. 330).

22 stycznia oglądał wnętrze katedry wawelskiej, gdzie został zaproszony przez arch. Sławomira Odrzywolskiego w związku z odkryciem gotyckich polichromii, dokonanym w czasie prac restauracyjnych świątyni. „Postępuję […] bardzo ostrożnie, nie chcę go sobie zrazić nieczem w postępowaniu, bo się boję żeby potem katedra nie dostała się w jakie niewłaściwe ręce” – relacjonował Rydlowi (Listy do Rydla, t. II, cz. 1, s. 298, list z 31 I 1896).

Przy okazji spotkań w katedrze Odrzywolski wręczył Wyspiańskiemu plany kościoła w Bieczu z prośbą, aby artysta przygotował wstępny projekt polichromii.

W maju 1896 Wyspiański przyjął propozycję Lucjana Rydla dotyczącą wykonania ilustracji do Iliady Homera, tłumaczonej przez przyjaciela dla „Tygodnika Ilustrowanego”.

Sierpień–wrzesień – kontynuował pisanie rozpoczętej w Paryżu Legendy I. Przygotowywał również pracę o katedrach francuskich, marząc o jej wydaniu z ilustracjami, lecz wiedział, że koszty przedsięwzięcia są zbyt wysokie.

10 września Tadeusz Stryjeński i Zygmunt Hendel złożyli Wyspiańskiemu propozycję wykonania polichromii wnętrza kościoła Św. Krzyża przy pl. Św. Ducha w Krakowie. W listopadzie sporządził opis inwentaryzacyjny kościoła i rozpoczęła się renowacja wnętrza. Podczas prac natrafiono na oryginalne polichromie średniowieczne i wczesnorenesansowe. Wobec wagi odkrycia upadł zamysł wykonania nowej polichromii, natomiast Wyspiańskiego poproszono o nadzór nad pracami konserwatorskimi i ich dokumentowanie. Wyniki swoich badań artysta ogłosił w artykule Św. Krzyż opublikowanym 6 listopada 1897 w „Życiu” (nr 7, s. 1–2), oraz rok później w „Roczniku Krakowskim”, w rozszerzonej wersji pt. Dawna polichromia kościoła św. Krzyża w Krakowie (t. 1, s. 90–101). Ostatecznie, z powodu licznych konfliktów z artystą, renowacja wnętrza została wykonana przez Antoniego Tucha na podstawie materiałów przygotowanych przez Wyspiańskiego.

11 stycznia, po ukończeniu prac nad polichromią kościoła Franciszkanów, pisał: „Ja jestem od dwu dni wolny i rozhuśtałem się w pomysłach i malowaniu szkiców, do rzeczy które w najbliższym czasie będę wykonywać […] i doprawdy żyję cudownym życiem. […] Pomysłów mi idzie tyle, tłoczą się tak obrazy że jestem jak szalony – żyję takim obrazowaniem odosobniającym mnie od ludzi, że dopiero teraz naprawdę wszedłem w świat mojej fantazji i unoszę się w dziwnych krainach […]” (Listy do Rydla, t. II, cz. 1, s. 402–403).

1 maja informował Rydla o pracy nad Skarbami Sezamu: „Maluję obecnie obraz a raczej […] przygotowuję go pastelami zanim wykonam. – Jestem kontent i studiów, studiów bez liku w niego włożę i dam rzecz nową, o jakiej się wielu panom śniło, a żaden nie zrobił” (Listy do Rydla, t. II, cz. 1, s. 455).

W drugiej połowie maja został współzałożycielem Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, którego członkami założycielami byli Teodor Axentowicz, Józef Chełmoński, Jacek Malczewski, Józef Mehoffer,Antoni Piotrowski, Jan Stanisławski, Leon Wyczółkowski, rok później dołączyli Julian Fałat i Włodzimierz Tetmajer.

Od 27 maja do 27 czerwca Wyspiański prezentował liczne prace na „Wystawie osobnej obrazów i rzeźb”, pierwszej wystawie Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”, zorganizowanej w Sukiennicach. Ekspozycja cieszyła się wielkim powodzeniem, odwiedziło ją ok. 6000 osób.

20 czerwca poinformował Rydla o otrzymaniu zamówienia na witraże do kościoła Franciszkanów.

8 września Wyspiański informował Rydla, że po ukończeniu prac nad domalowaniem kwiatów w dolnych partiach polichromii franciszkańskiej: „ogromnie się polepszyło” (Listy do Rydla, t. II, cz. 1, s. 494).

We wrześniu Wyspiański rozpoczął współpracę z czasopismem „Życie. Tygodnik Ilustrowany Literacki i Artystyczny”. Dnia 20 września ukazał się Prospekt ozdobiony rysunkami i winietami artysty, a 24 września – okazowy, pierwszy numer pisma.

1 października – 1 listopada z Towarzystwem Artystów Polskich „Sztuka” Wyspiański pokazał we Lwowie część dzieł z wystawy w Sukiennicach, zajmował się także, wspólnie z Teodorem Axentowiczem, urządzaniem ekspozycji. Wystawa nie odniosła sukcesu.

Od września Wyspiański zamieszczał w „Życiu” reprodukcje własnych kompozycji z przedstawieniami Żywiołów.

Obiekty z wystawy